Білоруською мовою вийшов у світ цікавий твір видатного українського письменника Степана Васильченка «Чайка» у перекладі Ніни Радевич та Світлани Новик. Організатор перекладу – Сергій Дзюба.
Степан Васильченко (Украина). ЧАЙКА
... Не першы раз ты мяне запытваеш: даўно, ці не я быў дома, ці атрымаў з нашага сяла ад матулі хоць якую-небудзь вестачку... Сястра мая, зялёная рута... Я ж цэлымі гадамі дома не бываю; і дома не бываю, да і вестак не атрымліваю. Толькі і вестак, што ўчора звечара з нашага краю ветры-весьнікі прыляталі, каля маіх вакон астанаўліваліся, у вакно грымелі, звенелі, ноч не давалі спаць...
(З пісьма).
Па садах ветры бушуюць, а над садамі святлее восеньскае неба. Маленькую хату акружылі высокіе ясені. З ясеней ападае сухое лісце на прэлую салому, падае на завяўшыя касачы, крылаткамі чапляецца за бур’яны. Скрозь бур’яны мігае нізенькае ваконца, сінню размаляванае, у ваконца кавалачак белай сцяны відаць з хаты, а на сцяне, на белай зпадлоб’я пазірае пахмурны мужык у шапцы. Чэрнабрыўцамі упрыгожаны, ручніком убраны, а сам задумлівы і маркотны...
Вачыма да яго сядзіць на масту маці — правую руку да грудзей прыціскае, а на левую — голову схіліла. У левай закамянеў скручаны ліст паштовай паперы. Хадзіла прасіць суседскага хлопчыка, каб пісьмо напісаў сыну, — грамацея дома не застала. Села, думае, каб чаго не забыць.
Так вось, нечакана-негадана, прыйшлося з гэтым мужыком маркотным у старай хаце невясёлы век дажываць...
Ветры гудзуць, а ясені скрыпяць, а маці змарыла дрымота. Задрымала яна, і мроіцца ёй, што, свавольнічаюць, на галінах гойдаюцца дзеці.
Го-ой-да! Го-ой-да!
Было ў маці іх, сыноў, троя: Максім — самы старэйшы, Пётар — сярэдні, трэці — той Андрэйка бесталанны. Чацвёртая дачка — Маруся.
Максім кнігамі захапляўся. Пётар любіў майстраваць, а той Андрэйка бесталанны ўсё маляваў хату з ясенямі. Дочка была, яе рута, — быстра ўзялі на старану багатыя людзі. Пачалі сыны расці. Калі былі яшчэ маленькія — галава ў маці балела: у аднаго ботаў няма, у другога — світкі, трэцяму — на кніжку недзе ўзяць... падраслі — забалела сэрца: нада іх неяк прыстроіць, а як? Ні ў хаце, ні каля хаты... Хацелі далей вучыцца, так за што? «Ляціце, дзеткі, у людзі шчасця свайго шукаці».
Паразляталіся.
Усе троя батрачуць... Шлюць дамоў лісты — нерадасныя. Абкладзецца маці ў асірацелай хаце тымі пісьмамі, глядзіць на іх цёмнымі вачыма, суседу скардзіцца:
— Гэты піша: «горка», а той піша: «цяжка». А ўжо Андрэйку бесталаннаму, тому лепей, чым каму: і выхвараў, і выбалеў... Быў ён і ў Таўрыі, і ў Адэсе, і по шахтах, увесь свет абыйшоў...
Разважае горка: ці ва ўсіх на свеце такая судьба-безбацькаўшчына, як у маіх трох?
І вось — як бура:
Воля!..
З’ехаліся ўсе троя да маці, абарваныя, знямоглыя, але вясёлыя. Поўніцца хата гоманам — спрачаюцца, спяваюць, да ўсё з той кніжкі вычытываюць, што прывезлі з сабою.
— Хоць бы вы мне сказалі, пра што ў той кніжцы чытаеце?
А той Андрэйка бесталанны — з дзяцінства сэрцам спагадлівы — разгарнуў ён тую кніжку, заве маці:
— Вось сядайце тут каля мяне...
Ды як пачаў чытаць з яе, быццам у залатую трубу затрубіў:
Чи ми ще зійдемося знову?
Чи вже навіки розійшлись?..
Так і аблілася маці слязамі:
— Бачу я, дзеці, што зноў будзе хата мая сіратою. Куды ж вы цяпер?
— Паедзем, мама, вучыцца.
— І Андрэйку бярэце?
А ён, бедалага, быццам дакарае:
— А няўжо мне век хадзіці з цёмнымі вачыма?
— Ды па мне, хоць бы і ўсе вучыліся, толькі за што, дзеці?
Адазваўся старэйшы:
— Не сумуй, мама, — ідзе праўда на зямлю. Усе будуць вучыцца, хто хоча, бескаштоуна.
Уздыхнула:
— Не будзе гэтага, дзеці, наверна, колькі вам жыць давядзецца!
— Будзе! — дажа вочы засвяціліся.
Повинно буть, бо сонце стане
І осквернену землю спалить!..
Дзевер быў ва ўдавы — брат нябожчыка мужа, багаты. Скаціну меў, зямлю. Высокі такі, зайздрослівы, сухі дзед. Галава сівая, а вочы чорныя, як у цыгана, — ненасытныя, помслівыя. Пачуў, што ўсе сыны едуць вучыцца, занепакоіўся: спалохаўся, каб, сапраўды, галыцьба брата не выйшла ў людзі.
Раней і ў хату, бывала, не загляне, — зараз жа прыйшоў; выглядзеў, калі сыноў не было ў хаце, заходзіць:
— Што гэта ты надумала, нявестка! Ці з тваёй беднатой дзяцей вучыць? Навошта гэта табе! Аддай лепей у наймы — няхай вучацца працаваць.
— Ведаюць, брат, яны працу па найму. Крэпка сядзіць яна ў іх у пячонках.
— А ты на лёгкі хлеб хочаш іх вывесці! Ой, глядзі, не ўгадаеш.
І пачаў:
— Ведаеш, які зараз час настаў! Гэта воля нядоўгай будзе. Глядзі, каб замест лёгкага хлеба з бальшога розуму ды ў астрог на казённы кошт не трапілі.
Нават уззлавалася маці:
— Трапяць ці не, а ты ўжо каркаеш над дзецьмі, як той чорны воран.
Пачырванеў, раззлаваўся:
— Я да цябе па-добраму, а ты да мяне як? Угнявіла ты мяне. Калі ты такая, да самай смерці і на парог да цябе не ступлю. Не хадзі і ты да мяне!
— Не турбуйся, браце, не аббівала я да гэтуль твае парогі, не буду і зараз!
Пайшоў.
Раз’ехаліся, як і не было.
А калі ад’яжжалі, пакінулі таго журботнага мужыка, што з кніжцы, — на сцяне партрэт.
— Гэта вам, мама, каб не адной быць ў хаце. З малалецтва бацькі роднага мы не ведалі, так няхай будзе гэты нам замест бацькі. Ён нас уму-розуму вучыць і на путь настаўляе.
Усьміхнулася маці, разглядае:
— Бачыш, якога нашла сабе!
І прыбрала яго кветкамі, і ручніком убрала.
Зіма марозная, лютая. У хаце халодна, вокны заснежаныя.
Ляжыць на халоднай печы, стогне. Вольна.
Не стрымаў дзевер слова — зайшоў.
Не пазабавіць ці дапамагчы — журбы ды суму нагнаць.
— Што, нявестка, гаруеш? Маеш трох сыноў, як сокалаў, а сама ў халоднай хаце стогнеш? Эх! Думала — грошы будуць слаць, а і вестак ад іх няма. Можа ўжо, дзе сядзяць? Зараз нядоўга.
Ходзіць па хаце ды ўсё быстрым непрыязным вокам на сцяну, дзе той партрэт вісіць, паглядае. Урэшце не вытрымаў:
— А гэта навошта павесіла? Бачыш, яшчэ і кветкамі ўбрала! Было б кого ўбіраць. Ды гэта ж той астрожнік, што па астрогах усё жыццё бадзяўся. Гэта ж лайдак сусветны. Не хацеў працаваць — толькі людзей баламуціў. Спалі! Ці давай я спалю!
Адазвалася, застагнала:
— Няхай вісіць. Не чапай!
— Ой, глядзі, каб і табе чаго не было за яго! Думаешь, паглядзяць, што старая?
— Ну и няхай. Мне будзе, не табе!
Раззлаваўся.
— Тьфу! На твой розум! Ну, ляжы…
Пайшоў.
Пакуль быў у хаце, трымалася. Як пайшоў — заплакала:
— Сыны маі, сыны, Каваленкі, навошта ж вы меня пакінулі, старую! Не чуваць і не чуваць...
Прайшла зіма, прайшла вясна, лета праходзіць. І раптам, на самай справе, пайшлі чуткі — пачалі людзей у турмы кідаць.
Баліць матчына сэрца — адчувае штосьці. Да варажбітак, а варажбіткі, старые ведзьмы, таксама штосьці чуюць — усе ў адзін голас: «Нядобрае, сястра, выпадае тваім сынам, да і не аднаму, а ўсім».
А дзевер ходзіць паміж людзей, таксама сэрца маці трывожыць:
— Не інакш, як сядзяць. Усех такіх бяруць — і іх забралі. Эх! Яны думалі, што гэта ўжо іх верх будзе. Не так выйшла!
Накаркаў стары воран. Рана ўвосень, яшчэ не апала з дрэў лісце, як гром, прыляцела ў сяло з горада вестка: «Спасай дзяцей, старая чайка, таму што гінуць!»
Адзін сяло супраць пана падняў — сядзіць ў Кіеве, другі не пайшоў цару служыць — пасадзілі ў Екацярынаслаўлі, а трэцці, той Андрэйка бесталанны, усё праўду шукаў, пака не далі яму такой праўды, што цяпер ляжыць у Лубнах у бальніцы, памірае.
І пішуць аб гэтым не самі яны, піша дачка Маруся, піша, да разам і сваю долю праклінае: «Лепей утапіцца, чым ісці беднай за багатага». Просіць-моліць — наведайце!
Устрапянулася маці, прадае аддзенне, прадае палатно. Паляцела, як тая чайка.
Век пражыла, нідзе ў свеце не бывала — на старасці прыйшлося...
Ехала ў Екацярынаслаў — завярнула дачку наведаць.
Як раз, паспела: сядзіць дачка за сталом заплаканая, горам убітая... Убачыла маці, на плячо ўпала, плача.
— А што, можа, бье?
— Здзекваецца і бье чуць не кожны дзень!
Расказвае:
— Раней яшчэ не так, а вось калі забралі братоў, жыцця не дае: браты твае — ворагі мне, і ты — мне вораг. Прыйшло мне ад Максіма пісьмо, — рубель-другі хацела паслаць. Убачыў — біў. «Ня смей, такая-сякая, тым басякам грошы пасылаць!»
Загрымела ў сенцах — задрыжала.
— Чаго гэта ты, дочка?
— Ён! — умаляе: — Мама, галубка, можа, будзе біць, не кідайся бараніць!..
— Не бываць таму, каб пры мне над маёй кравінкай тут здзекваліся, — лепш з хаты пайду.
Увайшоў п’яны, чырвоны, свеціць вачыма, як лучынамі:
— З кім гэта ты тут шэпчышся?
Убачыў — не прывітаўся.
— Ага! Маці выпісала. Думаешь — спужаўся. Можа, і гэта прыехала за грашыма? — жабрачкі!
— Не за тваймі грашыма я прыехала — сваю нешчаслівую гарамыку наведаць.
За сумку сваю лядашчую, за посах:
— Бывай, дачка, выходзь за вароты.
Ён:
— Яшчэ і дзверы адчыню!.. — Адчыніў.
Пашла са двара, не азіраючыся.
Ужо далёка адыйшла ад сяла ў стэп — раптам чуе — за ёю глуха стучыць: ляціць, крычыць, плача:
— Мама!
Проставалосая, са свежымі сінякамі.
— Я ж вас, мама, столькі гадкоў чакала, як свята. Вярніцеся, хоць ноч пераначуйце!
— Не трэба мне, дочка, і адной ночы начаваць у твайго ката.
Селі ў стэпе і нагаварыліся, і наплакалісь. Напаследак парадзіла маці:
— Кінь ты яго, дочка, няхай ён згарыць са сваім дабром. Кідай, згубіць ён цябе.
Задумалася дачка. Потым заплакала:
— Я ўжо пра гэта, мама, не раз думала; дзяцей шкада. Яны ж загінуць з такім бацькам.
— Аб тым не турбуйся — бяры дзяцей з сабою. Як-небудзь пражывем. Гэта мая табе апошняя, дочка, парада.
Развітваючыся, дастала дачка вузельчык, за слязамі яго не бачыць.
Дастала з вузельчыка тры сярэбраных рублі, аддае маці.
— Сустрэнецеся, перадайце братам кожнаму па рублю.
— Не буду я, дочка, браць у цябе гэтыя грошы, не буду і перадаваць, абойдуцца мае сыны і без яго грошай.
— Ах, мама! Гэта ж мае грошы! Ці я не зарабіла іх у яго, каб... — не дагаварыла.
Зарыдала горка-горка:
— Я ж і так, мама, нешчаслівая, чаму ж яшчэ і вы дабаўляеце мне гора і слёз!
Пашкадавала: узяла. Ідзе — пякуць яе тыя тры рублі агнём. Дайшла да города, знайшла самы бедны двор і кінула тыя тры рублі. — Няхай знойдуць, чые-небудзь дзеці... Грахоча машына.
У вагоне — поўна ўсякага народу. Каля вакна сабраліся людзі, пасярэдзіне — старая жанчына з заплатанай сумкай. Плача, убіваецца! Чужым людзям, як родным, сваё гора расказвае: пра сыноў, пра дачку, пра зяця. І зноў пра сыноў: пра Пятра, пра Максіма і пра таго Андрэйку бесталаннага. Блытае імёны — галава забіта. Раскажа раз, другі — ізноў пачынае:
— Прыехала ў Екацярынаслаў да Пятра, — там сказалі, што яго, мол, адправілі ўжо ў Харкаў. Пакуль даехала да Харкава, а яго і там няма.
Гавораць, нада было, баба, раней прыяжжаць, таму што ўжо твайго сына адправілі ажно ў той Нарым...
— Так, значыць, і не звідзеліся?
— Пастаяла каля варот, паглядзела на сцены, страшныя, каменныя, наплакалася, і вось еду да Андрэйкі... Еду, а трэцці, Максімка, з галавы не выходзіць, і да яго трэба, і з ім жа бяда...
— А дзе ж, бабка, гэты твой Максімка?
— А Максімку пасадзілі ў Кіеве.
— Таксама ў турму?
— У турму — куды ж яшчэ.
Збоку сядзіць гаспадзін, пярсцёнкамі гуляе. Фыркае пад нос, круціцца на месцы, не сядзіцца яму... Нарэшце, не вытрымаў:
— Добра ж ты вучыла, баба, сыноў, што аднаго і другога ў турму пасадзілі. Можа, і трэцці туды б трапіў, каб не забалеў? А?
Глядзіць на свайго суседа, ухмыляецца. Прыціхла жанчына, толькі прыгнулася, прыгарунілася, зкрывілася так, быццам ён гэтымі словамі занозу ўвагнаў ёй у грудзі...
* * *
Добра і сюды паспела: са станцыі — прама на магілкі...
Колькі золота, золота таго журботнага, восеньскага... Усюды паміж храстамі, паміж магіламі, на лаўках, дзе і на помніках і на храстах... На магільніку ад яго ўсё нібы сіяе... Калі ўпершыню глядзіш на гэта мора жоўтай листоты, адразу дажа сэрца ўздрогне: на хвіліну падасца падманутым вачам, што гэта ўсё наўкол асвятляе веснавое сонца, сваімі залатымі гарачымі промнямі. А глянеш яшчэ — і сэрца заные: няма сонца, — то залатая журба. Туга...
Каля свежай магілы — моладзь, шуміць, як зялёны сад. Адчуваецца подых юнацтва. Блеск маладых вачэй, палымяныя рэчы, гоман...
Жанчына... Заплатаная сумка за плячыма. Змораная... Плача.
Абступілі:
— Што такое? Хто вы, бабуля?
— Ох, дзетачкі мае, — гэта ж майго Андрэйку вы тут пахавалі!
Зашумелі:
— Маці! Маці!
Далі выплакацца. Распрошвалі, затым пачалі пра сына расказваць, адзін шыбчэй другога.
— А ці ведалі вы, бабуля, што у вашага Андрэйкі быў талент?
Падымае на іх заплаканыя, зацікаўленыя вочы:
— Як гэта, дзеці, талент?
Растлумачылі.
— Мастак выйшаў бы з яго — людзям на дзіва да на радасць.
Гутарылі, забаўляліся, пакуль сонца не зайшло.
— Пайдземце, бабулька, з намі, мы вас уладкуем на начлег.
Затурбавалася.
— Не, не, пакіньце мяне, дзеці, тут.
Не настойвалі... Ціха-ціха разышліся, пакінулі старую у сына ў гасцях адну.
Так і прасядзела ля свежай магілы ўсю ноч, пры зорках размаўляла з сынам. Прыльне галавою да магілы, пытае:
— Ці чуеш ты мяне, сынок, што я кажу табе?
А калі наступіў ранак, умылась расою, пайшла на базар, распытвае:
— Дзе бы мне тут наняцца хаты бяліць, ці воду насіць?
Кіеў... Па бульвару пляцецца, як начны цень сярод белага дня, старая жанчына. Вакол лапцей — пыл віецца, быццам дымок, — ледзь ногі перадвігае. Ці то сляпая, ці то ногі бальныя… За плячамі — сумка заплатаная, у руках — палка. Прыпынілася каля лавачкі, дзе вясёлым гуртам сядзела моладзь. Глядзіць на юнакоў, хоча нешта спытаць — у вачах ўспыхне давер і зноў пагасне. — Баіцца.
Замецілі. Прыветліва:
— Што вам, бабуля?
Вусны шавеляцца, — штосці кажа — а не чутна.
— Гучней, бабушка, не чутна!
Падайшла бліжэй:
— Скажыце, калі ласка, дзе тут у вас турма перасыльная?
— Далей. Вось там! Бачыце дзе таполі — там, за імі. Наведаць кого ідзеце?
— Максімку, сына... Іду і не ведаю, як мяне туды дапусцяць. Гавораць, што, могуць, і не пусціць.
— Пад следствам?
— Да, да, пад следствам.
— Так, мабыць, і не пусцяць.
— Парадзілі прасіць начальнікаў, можа, злітаюцца, што я — старая здалёку.
— А адкуль жа вы, бабушка?
— Ох, сяду я, дзеці, каля вас ды крышачку адпачну.
Села на лавачку.
— Здалёку я, дзеці, вельмі здалёку: можа, чулі — ёсць там сяло...
А хутка ўжо расказвала і пра дачку, і пра Пятра, і пра Максіма. А больш за ўсіх пра таго Андрэйку. Усё ўспомніла. Успомніла і пра тое, як ляжаў хворым пасля таго, як вярнуўся з Крыма, і кавуна захацеў.
— Вельмі любіў ён іх з дзяцінства. Уздыхаў: «Так бы я гэта, мама, кавуна з’еў, так бы з’еў...»
А у яе ляжаў у куфары сярэбраны рубель — збіралася ў восень хату перакрываць — пажалела і не купіла.
Уздыхнула, паківала горка галавою:
— Гавораць: талент... Горкі, сынок, твой талент.
Абцірае вочы краем світкі:
— Сынок мой бесталанный, да каб я ведала, што ты і лодзям будзеш патрэбен, то я і тыя апошнія ночы не даспала б да людзям пражу прала...
Абступілі, слухаюць, як вады ў рот панабіралі. Вочы становяцца ўсё самотней, твары пацямнелі, быццам у тучу ўвайшлі.
Хтосці ўздыхае ў глыбіні:
— Пагасцявала бабушка ў дзяцей.
— Пагасцявала: з дачкою нагаварылася ў чужым стэпе, і ў сына насядзелася ля магілкі. Не ведаю, як тут пашчасціць... Ох!
Задумалася.
Усхамянулася — бярэ сумку на плечы:
— Пайду я ўжо. Калі не пусцяць, то хоць перадачу, можа, прымуць. Купіла ігруш, сліў крышку, булачку... Трэба было б што-небудзь лепшае, так грашэй няма. І тыя зарабіла: нанялася хату бяліць... У горадзе, у яўрэеў...
На хвілінку затрымалася, і ў вачах прамільгнула нібы воблачка. Уздыхнула, паківала галавою:
— Там яшчэ шчасце! Бедныя дзеці, як бур’ян, растуць, да ў чырах, да балячках, да не стрыжаныя, да гразныя. Я ўжо сама іх і памыла, пастрыгла, і лекі для іх найшла. «Глядзі, — кажу,— Хайка», — гэта да маці: — «Каб ты мне так и так рабіла!» А то радзіць радзіла, да і пакідала, як тых шчанюкоў...
— Бывайце, дзеці... Дзякуй за параду.
* * *
Краты…
Поуным іх нагналі, поўна — сесць няма дзе. Усе маладыя, як зялёны лес. Гоман, спевы — быццам на свята сабраліся. Сцелюць сабе дарогу далёкую:
Куди вони йдуть,
Там бори гудуть...
А адзін малодзенькі, бязвусы — дзіцё яшчэ зусім, з «Кабзаром» у руцэ, як з малітвеннікам, усё каля вакна трэцца. З раніцы — да вечара. Усё яму цікава, што там, на вольным свеце, адбываецца: мужык — на возе, і нечыя каза...
Заве:
— Сябры, а паглядзіце, што гэта за жанчына сядзіць супраць нашых вакон. І ўчора цэлы дзень сядзела, і сягодня сядзіць. Сядзіць да ўсё на вокны пазірае.
Адзін за другім — падыйшлі яны да вакна, употай пазіраюць за краты, размаўляюць:
— Бедная бабулька — відаць, да сына прыйшла!
— Да яшчэ, відаць, здалёк — вопратка якаясці незнаёмая.
Пачалі гадаць: адзін кажа — так ходзяць на Волзе, другі — над Дзясной…
— Пірагоў з калінаю прывезла, сардэчная, сыну, — жалее бойкі хлопчык.
Максім ляжаў на нарах. Сніліся яму у гэтую ноч хата пад ясенямі і касачы ў гародзіку, і брат Андрэй — не бальны ўжо, вясёлы-вясёлы, радасны, якім толькі маленькім быў... Целы дзень, як у ва сне, хадзіў, думаў аб лёсе, разагнаўшым іх па чужых краях...
Пачуў размову, падняўся, падыйшоў да натоўпу. Паглядзеў і сам цераз плечы за краты... Думае: такія світкі носяць і ў нашым сяле. Нахіліўся, прыглядаецца. Потым разам: аднаго — у адзін бок, другога — у другі, моўчкі разштурхаў сяброў, імкліва рвануўся да вакна. Вочы заблішчэлі, сам загарэўся, сэрца білася, дажа збоку было чутна. Прарваўся да кратаў, тыкаецца тварам то ў адну дыру, то ў другую — затым тварам да халоднага прута нібы прыкіпеў.
Крыкнуў ва ўсе грудзі:
— Мама!..
Усе разам адпранулі ад яго.
— Мама Каваліха!
Жанчына на вуліцы ўздрыганулася, падняла галаву, павяла вачыма па вокнах. Убачыла, падхапілася, бяжыць да сцяны. Чапляецца за сумку, рукі
ўверх падымае, як крылы, быццам да кратаў ляцець сабралася... Штосьці гаворыць — але не чутна.
Быццам з гнязда чорны ворон спрыгнуў ёй насустрач. Наперарэз рукі расстаўляе. Спынілася, просіць, кланяецца, руку да сэрца прыціскае.
Наставіў супраць грудзей штык.
— Мама! Ухадзіце ад яго, то бешаны сабака!
Не чуе: нахінаецца, ловіць яго руку цалаваць.
Бешана рвануў яе за плечы, павярнуў да сябе спіною, таўхануў паміж плеч кулачышчам.
Упала тварам на дарогу, рубашка бліснула. Пакацілася сумка, посыпалісь з яе: хлябец, палатняная сарочка, некалькі ігруш...
З-за кратаў, як гром:
— Шкура! Гадзюка! Будзе праўда і на вас, на катаў, будзе суд!
Дрыжаць краты…
Ізноў хата паміж ясеней. Вакол хаты — пустыр, усё пазарастала бур’янам і травой. Абыйшла гарод, двор — вяртаецца ізноў у хату.
А ў хаце ўжо дзевер. Стаіць каля сцяны з цвіком у руцэ. Вочы гараць, як у ваўка, сам дрыжыць... цвіком у партрэт цэліцца...
Ускыкнула:
— Што ты сабраўся зрабіць? — схапіла яго за руку.
— Пусьці! Я яму, астрожніку, вочы выкалю! Гэта ён дзяцей тваіх пагубіў, гэта ж яны пайшлі па яго слядах да сваёй пагібелі.
Ірвецца да сцяны. Адпіхнула, стала паміж ім і сцяною.
— Гэта, брат, глупства! Хазяйнічай у сваёй хаце, а не у мяне.
* * *
Прапелі пеўні.
Першыя і другія — сядзіць маці, як сядзела.
А ветры гудуць...
Ветры гудуць, а ясіні скрыпяць, а маці дрэмлецца...
Затрашчала плошка — гасне.
Глыбока-глыбока ўздыхнула, паднялася, паправіла кнот.
Спынілася пасярод хаты, на таго мужыка, што на сцяне, вочы паднімае...
Не любіць яго дзевер. Баіцца. Усё збіраецца калі-небудзь зрэзаць ці спаліць, а старуха прывыкла да яго, як да жывой душы ў хаце, быццам зраднілася з ім.
Падыйшла да партрэта, паправіла ручнік, лепей кветкі падраўняла, пачынае гаварыць яму ціхенька:
— Скажы, самотны, скажы, невясёлы да яшчэ і нерадасны: куды маіх дзяцей завёў? Дзе мне іх шукаць? Куды лісты адсылаць?
Выцерла слёзы, ўздыхнула:
— Як гэта ў песне пяецца:
Писала листи ніченьками,
А печатувала слізоньками,
А пересилала тими буйними вітроньками...
— Ці так, журботны?
Маўчыць, невясёлы, быццам з жалеза выкаваны; не гляне, брывямі не павядзе — цвёрды, як сталь. Толькі ад яго задумлівасці — як агнём палыхае; да яшчэ кажацца: быцам бы ўпотайку гудзе ў старай хаце бунтар — залаты звон:
І буде правда на землі!.. Повинна буть, бо сонце стане
І оскверненну землю спалить...
Білоруською мовою переклали Ніна Радевич та Світлана Новик
Про перекладача Світлану Новик читайте в розповіді Сергія Дзюби: «Люди повинні літати!»
Попереднє оповідання Степана Васильченка у перекладі казахською мовою "КҮЗГІ ЭСКИЗ — «Осінній ескіз» можна почитати за ЦИМ ПОСИЛАННЯМ.
